Druga formuła błagalna
Boże niebios. Boże ziemi, Boże Aniołów, Boże Archaniołów, Boże Patriarchów, Boże Proroków, Boże Apostołów, Boże Męczenników, Boże Kapłanów, Boże Dziewic, Boże wszystkich Świętych, Boże, który posiadasz moc, aby obdarować życiem po śmierci i odpoczynkiem po trudach. Nie ma innego Boga prócz Ciebie, Stwórco istot widzialnych i niewidzialnych. Boże, Ty pragniesz, aby wszyscy ludzie zostali zbawieni. Ty tak umiłowałeś świat, że dałeś swojego Syna Jednorodzonego, aby zniszczył dzieła diabla. Pokornie błagamy Twój majestat pełen chwały: uwolnij od przemocy, więzów, podstępu i niegodziwości wszelkich piekielnych duchów swojego sługę N. (swoją służebnicę N.) i otocz go (ją) opieką. Prosimy Cię, Panie, ześlij Ducha prawdy, którego Twój Syn obiecał swoim uczniom. Ześlij swego Parakteta z niebios, z których jak błyskawicę strąciłeś szatana. Ześlij Paraklcta. niech odpędzi oskarżyciela i prześladowcę ludzi, niech nas uchroni od wszelkiej szkody. Przez Chrystusa. Pana naszego.
Również ta formuła ma strukturę trynitarną. Można by ją streścić w następującym wezwaniu: "Boże niebios, Ty tak umiłowałeś świat, że dałeś swojego Syna Jednorodzonego, ześlij Ducha prawdy, swego Parakleta, przez Chrystusa, Pana naszego". To prośba skierowana do Boga Ojca, aby za pośrednictwem Chrystusa zesłał Ducha Świętego Parakleta. Celem prośby jest uwolnienie człowieka od złego ducha. Formuła składa się z prologu, z anamnezy (wspomnienia) dzieła Boga Ojca, z epiklezy i chrystologicznej konkluzji. "Boże niebios. Boże ziemi. Boże Aniołów. Boże Archaniołów, Boże Patriarchów, Boże Proroków, Boże Apostołów. Boże Męczenników. Boże Kapłanów. Boże Dziewic. Boże wszystkich Świętych…"
Ten uroczysty początek i następujące po nim zdanie, pochodzą z dwóch formuł poprzedniego obrzędu egzorcyzmu29. Są tu wymienione tytuły Boga. Jest On "Bogiem niebios i ziemi". Wyrażenie to przypomina początek Księgi Rodzaju: Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię (Rdz 1,1). Niebo i ziemia – to świat, wynik stwórczego działania. Zgodnie z semickim sposobem myślenia niebo i ziemia reprezentują wszystko, co istnieje poza Bogiem. Tytuł "Bóg niebios i ziemi" określa Boga jako absolutnego Pana całej rzeczywistości stworzonej, bytów duchowych i materialnych. Kolejne wezwania, łączące z Bogiem Aniołów i Archaniołów, są echem biblijnego tytułu używanego w związku z Arką Przymierza: przywieziono […J Arkę Przymierza Pana Zastępów, który zasiada na cherubach (l Sm 4,4). Tytuł ten występuje w opisach obrzędów pełnionych z użyciem Arki. Pojawia się on często w psalmach i u proroków, zwłaszcza u Izajasza, w opisie teofanii, w którym serafini śpiewają: Święty, Święty, Święty jest Pan Bóg Zastępów (Iz 6,3). Tytuł ten wyraża absolutne władztwo Boga nad aniołami. Wezwania łączące Boga z Patriarchami, Prorokami, Apostołami, Męczennikami, Kapłanami, Dziewicami i Wszystkimi Świętymi, wskazują na uczestników zbawienia. Inspiracją tych wezwań są słowa, w jakich Bóg przedstawia się Mojżeszowi: Jestem Bogiem ojca twego. Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba (Wj 3,6). Słowa te przytacza Jezus w odpowiedzi na temat zmartwychwstania (por. Mk 12, 26-27). Wymienione grupy świętych ukazują władzę Boga nad wszystkimi ludĄmi i koleje historii zbawienia, w której mają oni udział.
A oto dalsze wezwania skierowane do Boga: "Boże, który posiadasz moc, aby obdarować życiem po śmierci i odpoczynkiem po trudach. Nie ma innego Boga prócz Ciebie, Stwórco istot widzialnych i niewidzialnych."
Bóg objawia się w Piśmie świętym jako Pan życia i śmierci. W świetle Nowego Testamentu władza ta przysługuje również Chrystusowi. Oto Jego słowa: nadchodzi godzina, nawet już jest, kiedy to umarli usłyszą glos Syna Bożego, i ci. którzy usłyszą. żyć będą
(J 5,25). Marcie, siostrze Łazarza leżącego w grobie, Jezus oświadcza: Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we Mnie wierzy, to choćby umarł, żyć będzie (J 11,25). Natomiast w Pierwszym Liście Jana czytamy: przeszliśmy ze śmierci do życia (l J 3,14). Teksty te odnoszą się głównie do śmierci, wynikającej z grzechu oraz do Bożego życia, jakim Jezus objawia wierzących w Niego. Dotyczą one jednak również ziemskiego życia i śmierci. Autor Listu do Hebrajczyków pisze: Dzięki wierze Abraham, wystawiony na próbę, ofiarował Izaaka, i to jedynego syna… pomyślał bowiem, iż Bóg mocen jest wskrzesić także umarłych (Hbr 11,17.19). Podobnie jak Bóg daje życie po śmierci, zezwala także na odpoczynek po trudach. Jezus powiedział: PrzyjdĄcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię […] znajdziecie ukojenie dla dusz waszych (Mt 11,27-28). W sekwencji Niedzieli Pięćdziesiątnicy tak się zwracamy do Ducha Świętego: "w pracy Tyś ochłodą, w skwarze żywą wodą". Bóg Ojciec, przez swego Syna i Ducha Świętego, obdarza odpoczynkiem po pracy. Prawdziwy odpoczynek polega na wiecznym szczęściu, którego zapowiedzią był starotestamentalny odpoczynek w dniu szabatu: Wchodzimy istotnie do odpoczynku my, którzyśmy uwierzyli […]: A zatem pozostaje odpoczynek szabatu dla ludu Bożego. Kto bowiem wszedł do jego odpoczynku, odpocznie po swych czynach, jak Bóg po swoich […]. Spieszmy się więc wejść do owego odpoczynku (Hbr 4,3.9-1 1). Po tych określeniach Boga następuje okrzyk: "Nie ma innego Boga oprócz Ciebie". Ma on swój odpowiednik w słowach, jakie wypowiedział sam Bóg, ogłaszając Dekalog: Ja jestem Pan, Bóg twój… nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! (Wj 20,2-3; Pwt 5,6-7). Podobny okrzyk wzniósł Dawid w swej modlitwie, akcentującej transcendencję Boga: O Panie, nie ma podobnego Tobie i nie ma Boga oprócz Ciebie (l Krn 17,20). W dalszych słowach modlitwy Bóg jest nazwany "Stwórcą istot widzialnych i niewidzialnych". Sformułowanie to występuje na początku symbolu wiary: "Wierzę w jednego Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych". Jest to jakby potwierdzenie początkowego wezwania: "Boże niebios, Boże ziemi": "niebiosa" oznaczają niewidzialne istoty duchowe; "ziemia" zaś – wszystkie byty widzialne i materialne. Wszystko ma swoje Ąródło w Bogu; On jest jedynym początkiem wszechrzeczy, jedyna jest Jego absolutna władza.
Od dzieła stworzenia modlitwa wznosi się teraz ku wewnętrznemu życiu Bożemu, jakie staje się udziałem ludzi na drodze urzeczywistnienia zbawczego planu: "Boże, ty pragniesz, aby wszyscy ludzie zostali zbawieni". Stwierdzenie to ma wielką wagę teologiczną, gdyż objawia powszechną zbawczą wolę Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (l Tm 2,4). Ta wola zbawienia ludzkości zakorzenia się w misterium Boga i Chrystusa, albowiem jeden jest Bóg. jeden też pośrednik między Bogiem a ludĄmi, człowiek. Chrystus Jezus (l Tm 2,5-6).
Modlitwa wymienia główny moment historii zbawienia, jakim jest posłanie na świat Syna Bożego i Jego dzieło: "Ty tak umiłowałeś świat, że dałeś swojego Syna Jednorodzonego, aby zniszczył dzielą diabla."
Stwierdzenie to zespala dwa teksty. Pierwszy pochodzi z czwartej Ewangelii, gdzie Jezus mówi: Tak Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne (J 3,16). Udzielony przez Boga Ojca dar, jakim jest Jego Syn, oznacza tu Wcielenie i Ofiarę złożoną przez Jezusa na Krzyżu dla naszego zbawienia. Jest to główne misterium historii, a jego owoc udzielany ludziom i przyjmowany przez nich w wierze – to życie wieczne. Drugi tekst będący inspiracją analizowanego wezwania, to fragment Pierwszego Listu św. Jana: Syn Boży objawił się po to. aby zniszczyć dzieła diabla (l J 3,8). Celem przyjścia Syna Bożego na świat jest walka z szatanem i pokonanie go jako nieprzyjaciela Boga i ludzi; zniszczenie jego dzieła, to znaczy grzechów. Kilka wersetów wcześniej autor tego samego Listu pisze: wiecie, że On się objawił po to, aby zgładzić grzechy (1 J 3,5).
Kolejnym fragmentem modlitwy jest prośba: "Pokornie błagamy Twój majestat pełen chwaty: uwolnij od przemocy, więzów, podstępu i niegodziwości wszelkich piekielnych duchów swojego sługę N. (swoją służebnicę N.) i otocz go (ją) opieką."
Również ta prośba ma podłoże biblijne. O wybawienie od zła prosimy w modlitwie Pańskiej: zachowaj nas od złego (Mt 6,13). Możliwe jest także wypowiadanie tej prośby z myślą o szatanie: zachowaj nas od Złego. W czwartej Ewangelii Jezus mówi o wybawieniu z niewoli grzechu: Każdy, kto popełnia grzech, jest niewolnikiem grzechu […]. Jeżeli więc Syn was wyzwoli, wówczas będziecie rzeczywiście wolni (J 8,34.36). Apostoł Paweł pisze: Pan stanął przy mnie i wzmocnił mnie […J wyrwany też zostałem z paszczy lwa. Wybawi mnie Pan od wszelkiego złego czynu i ocali mnie, przyjmując do swego Królestwa niebieskiego (2 Tm 4,17-18). Z kolei modlitwa wylicza: przemoc, więzy, podstęp i niegodziwość piekielnych duchów. Kiedy Jezus stanął wobec tych, którzy przyszli Go pojmać, powiedział: to jest wasza godzina i panowanie ciemności (Łk 22,53). Wierni zaś śpiewają Bogu hymn uwielbienia: Z radością dziękujcie Ojcu […]. On to uwolnił nas spod władzy ciemności i przeniósł do królestwa swego umiłowanego Syna (Kol 1,12-13).
Władza ciemności to władza szatana. W trzecim opowiadaniu o swoim nawróceniu św. Paweł przytacza takie słowa Pana: Obronię cię przed ludem i przed poganami, do których cię posyłam, abyś otworzył im oczy i zwrócił od ciemności do światła, od władzy szatana do Boga (Dz 26,17-18). Szatańskie sidła są wspomniane w opisie przymiotów, jakimi winien się odznaczać kandydat na biskupa: Powinien też mieć dobre świadectwo ze strony tych, którzy są z zewnątrz, ażeby się nie naraził na wzgardę i sidła diabelskie (l Tm 3,7). Diabeł jest duchem podstępu, jak to już widzieliśmy w świetle pierwszej formuły rozkazującej (por. Rdz 3,13; J 8,44). Po błaganiu o wyzwolenie spod przemocy, od diabelskich sideł i knowań, zanosimy prośbę o opiekę nad udręczoną osobą. Św. Paweł zapewnia: Wierny jest Pan. który umocni was i ustrzeże od złego (2 Tes 3,3). Jezus zaś prosi Ojca: Ojcze Święty, zachowaj ich w Twoim imieniu, które Mi dałeś […J. Dopóki z nimi byłem, zachowywałem ich w Twoim imieniu, i ustrzegłem ich, a nikt z nich nie zginął z wyjątkiem syna zatracenia… (J 17,11-12).
Obecnie modlitwa przyjmuje formę epiklezy – wezwania Ducha Świętego: "Prosimy Cię, Panie, ześlij Ducha Prawdy, którego Twój Syn obiecał swoim uczniom. Ześlij swego Parakteta z niebios, z których jak błyskawicę strąciłeś szatana. Ześlij Parakleta. niech odpędzi oskarżyciela i prześladowcę ludzi, niech nas uchroni od wszelkiej szkody. Przez Chrystusa, Pana naszego."
Wezwanie Ducha Świętego jest potrójne: "ześlij Ducha prawdy", "ześlij swego Parakleta", "ześlij Parakleta". Tytuły "Duch Prawdy" i "Paraklet" pojawiają się na kartach czwartej Ewangelii, w obietnicach, jakie Jezus daje uczniom w swej mowie pożegnalnej. Nasza modlitwa przywołuje na myśl niektóre aspekty owych obietnic. W pierwszej i trzeciej obietnicy występują obydwa określenia Ducha Świętego: Ja będę prosił Ojca, a innego Parakleta da wam. by z wami był na zawsze – Ducha prawdy (J 14,16-17). Gdy przyjdzie Paraklet, którego Ja wam poślę od Ojca, Duch Prawdy, który od Ojca pochodzi, On zaświadczy o Mnie (J 15,26). W drugiej i czwartej obietnicy występuje tytuł Paraklet: Paraklet, Duch Święty, którego Oj ciec pośle w moim imieniu, On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziałem (J 14,26). Jeżeli nie odejdę. Paraklet nie przyjdzie do was. A jeżeli odejdę, to poślę Go do was (J 16,7). Tytuł "Duch Prawdy" pojawia się jeszcze w ostatniej obietnicy: Gdy przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy (J 16, 13).
Prośba wyrażona w egzorcyzmie: "ześlij swego Parakleta z niebios, z których jak błyskawicę strąciłeś szatana", z tytułem Paraklet łączy słowa Jezusa: Widziałem szatana, który spadł z nieba jak błyskawica (Łk 10,18). Niektórzy Ojcowie, jak Orygenes i Hieronim, akomodowali w związku z tym tekst mówiący o upokorzeniu króla babilońskiego: Jakże to spadłeś z niebios, Jaśniejący, synu Jutrzenki?… Ty, który mówiłeś w swym sercu: wstąpię na niebiosa; powyżej gwiazd Bożych postawię mój tron […J podobny będę do Najwyższego. Jak to? Strącony do Szeolu na samo dno Otchłani (Iz 14,12-15). Owi Ojcowie tłumaczą upadek Lucyfera (Jutrzenki) jako skazanie księcia złych duchów. Porównując szatana do spadającej z nieba błyskawicy, Jezus mówi o ostatecznej klęsce złego ducha, tak iż nie może on wrócić do siedziby, z której został strącony. Ta wypowiedĄ Jezusa o upadku szatana odpowiada słowom czwartej Ewangelii: Teraz władca tego świata zostanie wyrzucony precz (J 12,31).
Modlitwa wyraża prośbę, aby Paraklet dopełnił misji odpędzenia naszego oskarżyciela i uchronił nas od wszelkiego zła. Termin "oskarżyciel" jest jednym z tytułów diabła. Spotykamy go w scenie opisanej przez Zachariasza: [Pan] ukazał mi arcykapłana Jozuego, który stał przed aniołem Pańskim, a po jego prawicy stał szatan oskarżając go (Za 3,1). W Księdze Apokalipsy tytuł "oskarżyciel" pojawia się w opisie wypędzenia z nieba zbuntowanych aniołów: Nastąpiła walka w niebie: Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem, l wystąpił do walki Smok i jego aniołowie, ale nie przemógł, i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło. I został strącony wielki Smok. Wąż starodawny, który się żyje diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię; został strącony na ziemię, a z nim strąceni zostali jego aniołowie. I usłyszałem donośny głos mówiący w niebie: Teraz nastało zbawienie, potęga i królowanie Boga naszego i władza Jego Pomazańca, bo oskarżyciel braci naszych został strącony, ten, co dniem i nocą oskarża ich przed Bogiem naszym (Ap 12,7-10). Duch Paraklet pozwala nam uniknąć wszelkiego zła. W hymnie "Veni, Creator Spiritus" prosimy Ducha Świętego: "Nieprzyjaciela odpędĄ w dal… Niech w drodze za przewodem Twym miniemy zło, co kusi nas". Nieprzyjacielem, którego Paraklet może skutecznie odpędzić, jest szatan. W sakramencie chrztu i bierzmowania Duch Święty wycisnął na nas znamię przynależności do Boga i Jego opieki, zapewnił nam pomoc do walki ze złym duchem. Dlatego prosimy o to, aby Duch zawsze okazywał w nas swoją moc i oddalał od nas szatana. Opieka Parakleta pozwoli nam uniknąć "wszelkiej szkody", a więc tego wszystkiego, co zasługuje na potępienie, a zwłaszcza grzechu. Cały człowiek został przecież uświęcony, przebóstwiony przez Ducha30.
Podsumujmy doktrynalną treść tej formuły. Bóg odznacza się stwórczą i zbawczą wszechmocą. Ojciec dał ludziom Chrystusa w trosce o ich zbawienie. Duch Święty Paraklet, został obiecany przez Chrystusa i posłany przez Ojca, aby oddalał od wierzących szatana, oskarżyciela i prześladowcę. Jest to nauka teologiczna, chrystologiczna, pneumatologiczna, trynitarna. Wszystkie Trzy Osoby Boskie: Ojciec, Syn i Duch Święty, dokonują dzieła zbawienia; toczą zwycięską walkę ze złem i z szatanem, który kusi do zła i jest jego głównym sprawcą.