ZAKOŃCZENIE
Ważnym źródłem ciągle nowych zagrożeń duchowych Europy jest jej kryzys cywilizacyjny. Od dawna uważano ją za „kontynent pytań o życie” (S. Hoffmann). Od starożytności greckołacińskiej Europa otrzymała bowiem pytanie o człowieka. Od judaizmu pytanie o Boga. Chrześcijaństwo zaś nie przestając pytać o człowieka i Boga, łączy je w jedno pytanie stanowiące fundament myślenia cywilizacyjnego. 59)
Od stuleci europejs filozofię polityczną i społeczną inspiruje też pytanie o możliwości urzeczywistnienia wolności człowieka. Stała się ona pojęciem uniwersalistycznym nierozłącznie związanym z koncepcją praw człowieka. Dyskusja dotyczyła głównie pytania, czy ideę wolności rozwijać z punktu widzenia jednostki (indywidualistycznie np. Hobbes), czy też wspólnoty (komunalistycznie np. Marks). Obie koncepcje zaprowadziły myślicieli na granice utopii liberalizmu i komunizmu. Sytuacja ta wskazywała na konieczność podjęcia nowej autorefleksji, dla nowego zrozumienia aspiracji współczesnego człowieka. 60)
Nowe poglądy i idee były i są najczęściej protestem przeciw zrodzonej przez nowoczesność dezintegracji ludzkiej wolności, pozbawieniu jej źródła czy centrum. Propozycja marszu ku wolności, mającego wyzwolić jednostkę z pęt tradycji, kończy się często zniewoleniem, ponownym uzależnieniem od norm i wymogów grupy, uzasadnionych poszukiwaniem nowej jedności świata. 61)
Błędne odczytanie wolności pozwoliło, zgodnie z koncepcją amerykańskich uczonych Rodney’a Starka i Wiliama S. Bainbridge’a, na wprowadzenie zasad ekonomii w obszar życia religijnego, rozumianego jako swoisty rynek dóbr duchowych. Jak w życiu gospodarczym, tak i w życiu religijnym, pojawiają się więc rozmaite „przedsiębiorstwa”, niekiedy w warunkach wolnej konkurencji, niekiedy monopolu i państwowej regulacji „rynku religijnego”. 62)
Wolność rodząca pluralizm propozycji prowadzi społeczeństwo do przejścia od świata losu, zdecydowanego i zaplanowanego, do świata wyboru. „Nowoczesność” zderza się ze społeczeństwem tradycyjnym, a ów „świat losu” doznaje wstrząsu i gwałtownych przemian.
Jan Paweł II, 24 maja 1987 r., w czasie pobytu w sanktuarium św. Michała Archanioła w prowincji Foggia, powiedział: „Ta walka z szatanem, którą wyraża postać Michała Archanioła, jest aktualna także i dziś, ponieważ szatan nadal żyje i działa w świecie. W rzeczywistości zło, jakie się w nim znajduje, nieład w naszym społeczeństwie, zamęt w człowieku i pęknięcie wewnętrzne, którego ofiarą się stał, nie są jedynie konsekwencją grzechu pierworodnego, lecz także skutkiem nękających i ukrytych działań szatana, który zastawia pułapkę na równowagę moralną człowieka; to dlatego św. Paweł nie waha się nazwać go 'bogiem tego świata’ (2 Kor 4, 4), jawi się bowiem jako podstępny zwodziciel, wślizgujący się do naszego postępowania po to, by wprowadzić doń różne dewiacje, zarówno szkodliwe, jak i pozornie zbieżne z naszymiinstynktownymi aspiracjami. To dlatego Apostoł Narodów ostrzega chrześcijan przed zasadzkami szatana i jego niezliczonych satelitów, gdy nakłania mieszkańców Efezu, by przyoblekli zbroję Bożą, aby w ten sposób stawić czoło owym zasadzkom szatana”.
Przypisy:
1. O. Spengler, The Decline of the West. London 1961, s. 172.
2. Por. W. Pawluczuk, New Age i nowe ruchy religijne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Nomos. Kwartalnik Religioznawczy, 1995, nr 11, s. 29 – 34.
3. B. Pascal, Myśli, przekł. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1952, s. 136 (nr 408).
4. G. i B. Passantino, Auf Teufel komm raus?, tłum z j. ang. R. Renz, Ulm 1992, s. 39 – 48.
5. R. Laurentin, Szatan. Mit czy rzeczywistość, przekł. T. Szafrański, wyd. Pax, Warszawa 1997, s. 128.
6. M. Eliade, Okultyzm, czary, mody kulturalne, przekł. I. Kania, wyd. Oficyna Literacka, Kraków 1992, s. 59 – 63.
7. Por. A. Dudek, The Devil in 19th century Russion Poetry, Slavia Orientalis, t. 41, 1992, nr 2, s. 19 – 26.
8. W. Sołowjow, Krótka powieść o Antychryście, przekł. L. Posadzy, wyd. Lumen, Wrocław 1998.
9. Por. M. Praza, Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej, przeł. K. Żaboklicki, Warszawa 1974.
10. W. Gutowski, Królestwo Antychrysta i tęsknota Lucyfera. Oblicza szatana w literaturze Młodej Polski, w: Stulecie Młodej Polski, pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, wyd. Universitas, Kraków 1995, s. 119 – 131.
11. L. Szczepański, Hymn, w: tenże, Poezje, t. 1, Lwów 1908, s. 149. Por. H. Floryńska, „Lucyferyzm chrystusowy” Tadeusza Micińskiego (1873 – 1918), Euhemer, 1976, nr 3.
12. R. Laurentin, dz. cyt., s. 128 – 129. Por. V. Maag, Antychryst jako symbol zła, przeł. A. Wołkowicz, Literatura na Świecie, 1979, nr 10, s. 223 n.
13. F. Nietzsche, Antychryst. Przemiany wszystkich wartości, przeł. L. Staff, Warszawa 1907, s. 12.
14. Por. U. Baumer, Wir wollen nur deine Seele. Rockszene und Okultismus: Daten – Fakten – Hintergrunde, Wuppertal 1992, s. 97.
15. B. H. Wolfe, Wstęp, w: A. Sz. La Vey, Biblia Szatana, wyd. Wydawnictwo Książki Niezwykłej „Mania”, Wrocław 1996, s. 3, 6.
16. J. Johnston, The Edge of Evil: The Rise of Satanism in North America, wyd. Word Publishing Company, Dallas 1989, s. 151. Por. J. J. Steffon, Satanizm jako ucieczka w absurd, przeł. J. i S. Demscy, wyd. WAM, Kraków 1993, s. 105 – 107.
17. A. La Vey, The Satanic Bible, New York: Avon Books, 1969, s. 25.
18. Wypowiedź A. S. La Vey’a, w: B. Barton, Church of Satan wyd. H. K. P. Inc., New York 1990, s. 63 – 64. Por. B. Hoffmann, W służbie Szatana: moralne wyzwania satanizmu, w: Bóg. Szatan. Grzech. Studia socjologiczne, t. 2: Dzieje grzechu. Obszary grzechu, pr. zb. pod red. J. Kurczewskiego, W. Pawlika, wyd. Nomos, Kraków 1992, s. 235 – 247.
19. B. H. Wolfe, dz. cyt., s. 17.
20. D. W. Hoover, Okultyzm, przekł. E. Obracaj, wyd. Augustana, Bielsko-Biała 1994, s. 10.
21. M. Gogacz, U podstaw kultury, w: Religia w życiu społecznym, seria: w Nurcie Zagadnień Posoborowych t. 20, pr. zb. pod red. B. Bejze, wyd. Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa 1995, s.71.
22. Pagan Federation Information Pack, London, brw., s. 3 – 4.
23. J. Kowalski, Współczesne sekty i gnozy. Neopoganizm i nowa religijność, w: Złudzenia Nowe Ery, pr. zb. pod red. I. Deca, Wrocław 1994, s. 124 – 125.
24. P. Lisicki, Pogańskie wyzwanie, Znak, 1998, nr 4 (515), s. 55 – 57. Por. B. Franck, Leksykon New Age, tłum. M. Czarnecka, wyd. „M”, Kraków 1997, s. 166 – 169.
25. J. Hillman, The Pandaemonium of Images. C. G. Jung Contribution to Know Thyself, The New Lugano Review, vol. III, 1977, nr 3/4, s. 82. Por. P. Capanna, Od sekularyzacji do neopogaństwa, w: Wspólnoty kościelne, niezależne grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej, przekł. A. Kajzerek, wyd. Verbinum, Warszawa 1994, 167 – 194.
26. P. Capanna, Różne postacie neopogaństwa, Czas Kultury, 1998, nr 1, s. 44 – 45.
27. Por. M. Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych, t. 1, tłum. S. Tokarski, wyd. Pax, Warszawa 1988, s. 5 – 38.
28. C. Levi-Strauss, Antropologia strukturalna, tłum. K. Pomian, wyd. PIW, Warszawa 1970, s. 182.
29. ba, Poganie, Zielone Brygady, 1995, nr 2 (68), s. 87. Por. S. Fiłonowa, Pogaństwo w chrześcijańskich szatach. Rozmowa z o. Beniaminem Nowikiem, Przegląd Powszechny, 1998, nr 3, s. 284 -294; M. Maszkiewicz, Neopogaństwo na Litwie. Zarys problematyki, Nomos. Kwartalnik Religioznawczy, 1994, nr 5/6, s. 104 – 122.
30. Wyznania religijne. Stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 1993 – 1996, oprac. L. Adamczuk, wyd. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1997, s. 154 – 155.
31. J. Tomasiewicz, O poganach i pseudopoganach, Zielone Brygady, 1996, nr 2, s. 22 – 23; A. Urbański, Natura, człowiek, poganizm, Zielone Brygady, 1996, nr 2, s. 24 – 25.
32. M. Kęskrawiec, Szatańska pajęczyna, Super Express, 12 września 1997, s. 6 – 7.
33. W. Kowalak, Satanizm, Nurt SVD, 1997, nr 4 (79), s. 116 – 118.
34. A. Mikołejko, Przemiany polskiego satanizmu młodzieżowego, Biuletyn. Gdańskie Centrum Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych, 1996, nr 3, s. 9 – 10.
35. Katechizm Kościoła katolickiego, par. 2113.
36. Tamże, par. 2116, 2117. Por. P. Ricoeur, Zło. Wyzwanie rzucone filozofii i teologii, przekł. E. Burska, wyd. Pax, Warszawa 1992, s. 12 – 33.
37. J. Johnston, The Edge of Evil: The Rise of Satanism in North America, wyd. Word Publishing Company, Dallas 1989, s. 151 – 166.
38. Por. J. Brennan, The Kingdom of Darkness, wyd. Acadian House Publishing, Lafayette 1989, s. 29.
39. J.- P. Regimbal, Il Rock’n’roll, Edizioni Croisade, Geneve 1983, s. 28. Por. C. V. Manzanares, Prekursorzy New Age, przekł. E. Burska, wyd. Verbinum, Warszawa 1994, s. 26 – 27.
40. B. Larson, Satanism. he Seduction of America’s Youth, Nashville 1989, s. 75 n; J. P. Regimbauld, Pogwałcenie świadomości przez przekazy do podświadomości, w: Jarocin 86, Warszawa 1987, s. 95; R. Liebi, Krzyk mnłodzieży w okresie obumierania, tłum. J. Guńka, Zrich 1987, s. 6 nn.
41. E. Fizzotti, Satanizm z punktu widzenia psychologii, L’Osservatore Romano, wyd. polskie, 1997, nr 6 (193), s. 60 – 61. Por. A. J. Nowak, Satanizm, Wydawnictwo św. Antoniego, Wrocław 1995, s. 34 – 43.
42. Wg R. G. DeMoss Jr., Learn To Discern, Grand Rapids 1992, s. 142 – 143.
43. J. Rockwell, Diabelskie bębny, przekł. A. Niemyska, wyd. Vocatio, Warszawa 1997, s. 7 – 8.
44. W. Davis, The Serpent and the Rainbow, ed. Warner, 1985, s. 43 – 45. Por. A. Colombo. Il diavolo nel rock, Studi Cattolici, Marzo/Aprile 1995, s. 236; U. B„umer, Chceme jen tvoji dusi. Rockova scena a okultismus. Fakta a souvislosti, przekł. T. Barton, wyd. Logos, Praha 1991, s. 9 – 33.
45. C. Knight, Jimi, Praeger Publishers, New York 1979, s. 127. Por. K. P. Piast, Elementy demoniczne w muzyce rockowej, w: Satanizm – Rock – Narkomania – Seks, pod red. A. J. Nowaka, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999, s. 130 – 134.
46. Por. D. Hunt, T. A. McMahon, Ameryka – nowy uczeń czarnoksiężnika, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1994, s. 237 – 242.
47. J. Hopkins, D. Sugerman, Nikt nie wyjdzie stąd żywy, wyd. Britannica, 1992, s. 168 – 169.
48. The Playboy Interviews with John Lennon and Yoko Ono, Berkeley 1982, s. 106, 114, 169, 204.
49. Circus, 31 I 1984, s. 70.
50. Ścieżka dźwiękowa z filmu pt. „Jimi Hendrix”, wywiad z Fayne Pridgon.
51. Por. R. M. Pęczak, Sataniści, w: Mały słownik subkultur młodzieżowych, wyd. Semper, Warszawa 1992, s. 84 n.
52. K. P. Piasta, Bezdroża w muzyce rockowej, w: Duchowość bezdroży, pr. zb. pod red. J. Misiurka, W. Słomki, wyd. Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1995, s. 228.
53. Cz. Cekiera, Ryzyko uzależnień, seria: Prace Wydziału Nauk Społecznych KUL nr 35, wyd. Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1994, s. 126 – 128.
54. E. i I. Łoźne, Kto winien. Rock czy chrześcijaństwo?, Znaki Czasu, 1993, nr 31 – 32, s. 111 – 112.
55. J. Blanchard, Pop goes the Gospel, Ewangelical, Hertfordshir 1983, s. 3 – 7; S. Snanoudj, Aby opadły łańcuchy, Chodzież, brwyd., s. 68 – 72.
56. S. Turner, Głód niebios. Rock & roll w poszukiwaniu zbawienia, przekł. T. Bieroń, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997, s. 93 – 95.
57. A. Mikołejko, Przemiany polskiego satanizmu młodzieżowego, Biuletyn. Gdańskie Centrum Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych, 1996, nr 3, s. 8.
58. J. W. Wójcik, Od hipisów do satanistów, wyd. Eureka, Kraków 1992, s. 139.
59. J. M. Domenach, w: Documentation Catholique, 18 I 1976, nr 1690, s. 80. Por. G. M. Nissim, Rozwój i kultura a Kościoł w Europie, Przegląd Powszechny, 1992, nr 6, s. 367 – 381.
60. A. Wellmer, Modele wolności w świecie nowoczesnym, w: Racjonalność współczesności. Między filozofią a socjologią, pod red. H. Kozakiewicz, E. Mokrzyckiego, M. J. Siemka, wyd. PWN, Warszawa 1992, s. 47 – 70.
61. Por. B. Wilson, Time, Generation, Sectarianism, w: The Social Impact of New Religious Movements, Barrytown (New York) 1981, s. 220 – 221.
62. T. Doktór, Wolny rynek religii, Wiedza i człowiek. Dodatek humanistyczny „Wiedzy i Życia”, 1995, nr 6 (16), s. 1; por. T. Królak, Chore elity Europy. Rozmowa z Krzysztofem Zanussim, Biuletyn KAI, nr 65, 5 lipca 1994, s. 16 – 19.
